O wystawie    Ewa Szląpek
 
Zapraszamy na kolejną wystawę zorganizowaną w Galerii Akademickiej Biblioteki Głównej Akademii Świętokrzyskiej w Kielcach. Tym razem prezentujemy kieleckie pocztówki z lat 1945 - 2005 ze zbiorów znanego kolekcjonera Krzysztofa Lorka. Karta pocztowa jest już uznanym źródłem ikonograficznym i cenionym obiektem kolekcjonerskim. Duże zainteresowanie wśród zbieraczy i miłośników historii regionalnej wzbudzają przede wszystkim pocztówki dawne, wydane do 1945 r. Ukazały się liczne albumy obrazujące poszczególne miejscowości na dawnej widokówce, organizuje się wystawy, aukcje, spotkania filokartystów. Dobiegło końca wydanie ukazującego się w zeszytach "Słownika nakładców i wydawców pocztówek na Ziemiach Polskich, oraz poloników" Jerzego Morgulca. Również Biblioteka Akademii Świętokrzyskiej prezentowała w 2001 r. swoje zbiory dawnych kieleckich widokówek na wystawie, której towarzyszył katalog dokumentujący całość naszej kolekcji. Wcześniej, w 1993 r. ukazał się album "Kielce na dawnej pocztówce" Jerzego Daniela i Krzysztofa Marchela zawierający reprodukcje wielu unikalnych widokówek z dokładnymi opisami obiektów. Obecnie czekamy na pojawienie się w księgarniach innej publikacji przedstawiającej historię pocztówek z regionu świętokrzyskiego, albumu "Świętokrzyskie - kartki z podróży". W cieniu dawnej widokówki pozostają kartki nowsze, wydane po 1945 r. Do tej pory nie poświęcono im właściwie żadnych opracowań. Z tym większą przyjemnością zamieszczamy w towarzyszącym wystawie katalogu zarys historii kieleckich widokówek z lat 1945 - 2005, przygotowany przez Krzysztofa Lorka. Właśnie te nowsze, powojenne kartki, choć nie tak cenne dla kolekcjonerów, odbierane są bardzo emocjonalnie, gdyż przenoszą nas w czasy, które wiele osób doskonale jeszcze pamięta. Odnaleźć na nich można miejsca znane nam z dzieciństwa lub młodości, a przede wszystkim klimat minionych lat. Wystawa pokazuje Kielce ale oczywiście jest też przeglądem wydawców, fotografów i zmieniających się cech formalnych samej kartki. Wybór widokówek jest dowolny i często subiektywny, z braku miejsca nie mogliśmy zaprezentować ich więcej. Przepraszamy tych wydawców i fotografów, którzy zostali pominięci. W tym też miejscu zwracamy się do wydawców najnowszych kieleckich pocztówek z prośbą o informacje o swoich wydawnictwach i publikowanych przez siebie kartkach oraz o ewentualnie przekazanie kartek (w darze lub w innej formie) do zbiorów Biblioteki Akademii Świętokrzyskiej. Tym, którzy już to uczynili, Panu Rafałowi Zamojskiemu i Panu Jackowi Pernalowi serdecznie dziękujemy. Dziękujemy również Panu Krzysztofowi Lorkowi za udostępnienie swoich zbiorów oraz za współpracę i pomoc nie tylko przy okazji tej wystawy.
Zachęcamy wszystkich zaintersowanych kartkami pocztowymi i Kielcami do obejrzenia ekspozycji. Wystawa będzie czynna od 1 grudnia 2005 do końca stycznia 2006 r.

Ewa Szląpek

Historia powojennych kieleckich kartek pocztowych    Krzysztof Lorek
 
Geneza karty pocztowej sięga połowy XIX stulecia. Wykonana z kartonu, otwarta przesyłka listowa prostokątnego formatu zrobiła zawrotną światową karierę. Z jednej strony była formą łączności między ludźmi, z drugiej zaś obrazy, zatrzymane w kadrze ówczesnych fotografów, służą dokumentacji minionych czasów. W 1875 r. karta pocztowa została dopuszczona do obrotu międzynarodowego, a jej wygląd ustalono w 1895 r. Wprowadzono rewers jako stronę adresową i awers przeznaczony do korespondencji, z czasem graficznie ozdobiony. Ilustracja stopniowo zajmowała coraz większą część awersu, aż w końcu zdominowała go całkowicie. W 1905 r. wprowadzono podział rewersu na dwie części - prawą, przeznaczoną na adres i lewą, na korespondencję, awers oddając całkowicie ilustracji. Pierwsza karta pocztowa na ziemiach polskich pojawiła się w latach osiemdziesiątych XIX stulecia. Pierwsze kartki pocztowe, które przedstawiąją uroki Kielc i ziemi świętokrzyskiej pochodzą z końca lat dziewięćdziesiątych XIX wieku. Poczatek XX wieku to już prawdziwy deszcz kieleckich widokówek. Można przypuszczać, że do końca II wojny światowej ukazało się ich około 3 - 4 tysięcy (licząc z odmianami). Historię kieleckiej kartki pocztowej tego okresu można będzie prześledzić w przygotowywanym do druku albumie "Świętokrzyskie - kartki z podróży".
Obecną wystawę poświęcamy natomiast kieleckim widokówkom z lat 1945 - 2005. Powojenne dzieje kieleckich kart pocztowych nie posiadają do tej pory żadnego opracowania. To pierwsza tak duża wystawa, licząca ok. 350 kart i całostek, ukazująca jednocześnie wydawców i obrazy miasta, w którym wyrastaliśmy i którego magiczne miejsca pokochaliśmy. Zakończenie II wojny światowej i związane z tym ruchy migracyjne zapoczątkowały nowy okres w historii karty pocztowej, w tym także kieleckiej. Dużemu zapotrzebowaniu na widokówki nie odpowiadały jednak warunki techniczne jakimi dysponowali ówcześni wydawcy i drukarze. Pierwsze kartki powojenne odznaczały się niskim poziomem edytorskim. Często wydawane były w oparciu o klisze przedwojenne i przedstawiały obiekty, które podczas wojny uległy zniszczeniu. W większości wypadków nie posiadają też danych dotyczących wydawców, nakładu, drukarni czy autorów zdjęć. Przybliżony czas wydania możemy określić tylko na podstawie dat zawartych w korespondencji lub na stemplach pocztowych. Pierwsze powojenne kieleckie karty pocztowe możemy złożyć w kilka serii wydawniczych : W.H. (13 kartek w kolorze niebieskim, drukowanych w Krakowie w drukarni "Anczyc", z najstarszą znaną datą korespondencji z 1946 r.) ; Z.N. (zapewne Zenobia Nowak, 12 kartek w kolorze zielonym, najstarszy znany obieg pocztowy z 1947 r.) ; nakład wydawnictwa "Jedność" Kielce (kartki w odcieniu szarym i zielonym ze zdjęciami Tadeusza Przypkowskiego, najstarszy obieg z 1947r.). Pojawiały się również pojedyncze kartki : "Prace nad odbudową Salezjańskiego Zakładu Wychowawczego" (w formie cegiełki), "Ognisko im. Florentyny Malskiej (obieg z 1948 r.), "Liceum i gimnazjum im. św. Stanisława Kostki" (obieg z 1946 r.). Koniec lat czterdziestych i lata pięćdziesiąte to kolejny rozdział w historii kieleckiej pocztówki. Nie ma już prywatnych wydawców. Edycje przejmują wydawnictwa państwowe. Serie są szczegółowo opisane, łatwo można już ustalić wydawców, czas wydania, autorów zdjęć a często także wielkość nakładu. Pierwsza datowana seria została wydana 2 XII 1949 r. w wydawnictwie "Czytelnik". Autorem zdjęć był Edward Falkowski. Seria liczyła 11 sztuk. Dalej były to : seria wydana przez Biuro Wydawnictw Artystycznych i Ludowych CPLiA, druk w Zakładzie Wklęsłodruku i Introligatorstwa RSW "Prasa" Warszawa w XI 1951 r. (fot. Jan Bułhak, sepia) ; seria PTTK (kolor zielony, fot. T. Przypkowski i E. Falkowski) ; seria wydawnictwa "Książka i Wiedza" (fot. m.in. Wł. Zabierowski) ; seria Spółdzielczego Instytutu Wydawniczego "Kraj" (fot. E. Falkowski, sepia). Pojedynczą świąteczną widokówkę wydała w 1952 r. Spółdzielnia PLiA "Sztuka i Praca" w Kielcach. Druga połowa lat pięćdziesiątych zdominowana została przez czarno-białe widokówki wydawane przez PTTK Fotolaboratorium w Jaśle oraz przez Biuro Wydawnicze "Ruch", które na ponad 30 lat opanowało rynek wydawniczy pocztówek. W tym okresie należy odnotować fakt pojawienia się pierwszych kieleckich powojennych widokówek kolorowych. Wydały je Wydawnictwa Artystyczno-Graficzne RSW "Prasa" Kraków na zlecenie Wojewódzkiego Komitetu Turystyki w Kielcach w 1959 r. W latach sześćdziesiątych dołączyło wydawnictwo "Arkady", lecz nadal prym wiodły "Ruch" i PTTK. Dominują widokówki czarno-białe, choć coraz częściej pojawiają się też kartki kolorowe. Po raz pierwszy drukowane na zlecenie polskich wydawców w Bułgarii, laminowane, odznaczają się bardzo dobrą jakością. Ukazują się widokówki przedstawiające Kielce nocą. W latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych prym wydawniczy wiedzie Krajowa Agencja Wydawnicza (zleca częściowy druk kartek w NRD). Pojawiają się nowe kształty widokówek (np. okrągłe). Pocztówki z widokami Kielc ukazują się także na cieszących się na początku lat siedemdziesiątych dużą popularnością płytach, tzw. pocztówkach dźwiękowych (gramofonowych). Zostają wydane większego formatu fotografie kolorowe. Nakłady tych samych widokówek często są wznawiane, choć ilość wzorów jest imponująca. Po raz pierwszy na widokówce kieleckiej przedstawiono elementy kartograficzne, jak choćby plan miasta. Lata dziewięćdziesiąte to początek prawdziwej eksplozji małych, prywatnych wydawców i niezliczona ilość nowych wzorów widokówek. Wśród wydawców dominują firmy kieleckie. Wymienić tu należy najbardziej płodne : "Elipsa" ze zdjęciami Krzysztofa Śliwy, "JP" Jacka Pernala, "Cegiełka" Ryszarda Jakubowskiego, "Glob-Tour" Michała Paszkowskiego, "Foto Studio" Pawła Pierścińskiego. Największym państwowym wydawcą jest w tym czasie Rejonowy Urząd Poczty w Kielcach. Ciekawe widokówki wydało także Muzeum Narodowe wraz z firmą "Pia" Piasecki. Ponadto wydawali : Automobilklub Kielecki, WPT "Łysogóry", Stowarzyszenie Przewodników Świętokrzyskich, "Poligraf", Agencja "Emes", Wydawnictwo "Tramp", "Card Service", "Ex Good", "Smyk". Widokówki kieleckie wydawały także wydawnictwa spoza Kielc, np. B&B z Bielska Białej, "Print" z Lublina, "Crux" z Katowic, "Pan Dragon" z Gdańska. XXI wiek to kolejny rozdział w historii karty pocztowej wypieranej przez Internet, SMS, zmieniające się mody i styl życia. Masową, niekiedy byle jaką widokówkę zastępują za to piękne, artystyczne pocztówki takich kieleckich wydawców jak choćby "Bluepoint" ze zdjęciami Ewy i Rafała Zbrzeźnych, AHU "Civitas Kielcensis" ze zdjęciami Rafała Zamojskiego. "Panzet" dołączył do widokówek gadżety w postaci żołędzi, okruchów skalnych itp. Wydano także kilka serii reprodukcji widokówek przedwojennych.
Mając świadomość, że ta 60-letnia, powojenna historia kieleckich kart pocztowych kryje w sobie jeszcze wiele tajemnic czekających na odkrycie, zapraszamy Państwa do obejrzenia ekspozycji i życzymy niezapomnianych wrażeń z wędrówki do lat młodości uwiecznionych na małych kartonowych obrazkach.

Krzysztof Lorek