Wystawa ukazująca postać Elizy Orzeszkowej i jej związki z Grodnem
połączona z malarskim portretem współczesnego Grodna pędzla Natalii Lapkin.
Galeria Akademicka, Kielce, 15 marca - 30 kwietnia 2007  

Wystawa prezentowana w Galerii Akademickiej Biblioteki Głównej Akademii Świętokrzyskiej w Kielcach jest wyborem, fragmentem większej objętościowo ekspozycji przygotowanej w 2005 r. przez Warszawskie Towarzystwo Przyjaciół Wilna i Grodna . Wystawa gościła poprzednio w Grodnie, Pułtusku i w Warszawie.
Ekspozycja składa się z dwóch części.
Część pierwsza obejmuje fotogramy związane z życiem i twórczością Orzeszkowej oraz fragmenty wspomnień, listów i utworów autorki "Nad Niemnem".
W tej części przypomniana została Milkowszczyzna, majątek rodziny Pawłowskich, w którym Eliza przyszła na świat 6 czerwca 1841 roku; tu przeżywała radości i smutki wieku wieku dziecięcego i lat dojrzałych, tu też zaczęła się, od debiutu w 1866 r. roku, pisarska droga Orzeszkowej. Zmuszona do opuszczenia w 1869 roku rodzinnego gniazda, dalsze swoje życie związała z historycznym Grodnem, z którym dzieliła jego dole i niedole, zwłaszcza dramat mieszkańców w 1885 roku, spowodowany pożarem nadniemeńskiego grodu.
Grodno Eliza poznała już w dzieciństwie, tu też poślubiła w 1858 roku Piotra Orzeszkę, a w 1894 roku - Stanisława Nahorskiego. Wystawa uwypukla szczególną rolę "szarego domku", który był nie tylko mieszkaniem pisarki, ale także miejscem jej twórczej pracy i społecznej działalności. Była to "wyspa, o którą rozbijały się fale polityki zaborców". W "szarym domku" zakończyła się 18 maja 1910 r. ziemska wędrówka Orzeszkowej: po uroczystym pogrzebie pisarka została pochowana na starym zabytkowym cmentarzu grodzieńskim. W pierwszej części wystawy przypomniane też zostały lata pobytu Elizy Orzeszkowej w majątku męża Piotra, w Ludwinowie, na Polesiu; tu przyszła pisarka przeżyła dramat powstania 1863 roku. Wystawa uwzględnia również letnie pobyty pisarki, zwłaszcza w Miniewiczach - Bohatyrowiczach, gdzie narodziła się powieść "Nad Niemnem".
Część pierwszą wystawy zamykają plansze poświęcone pamięci o Elizie Orzeszkowej, żywej zarówno w latach przed II wojną światową, jak i w latach obecnych; świadczą o tej pamięci m.in. pomniki w Grodnie i w Warszawie, wydania dzieł i listów pisarki, a także muzeum w "szarym domku" w Grodnie.
 
Wyrazem pamięci o nadniemeńskiej pisarce jest też druga część wystawy "Uroki starego grodu nad Niemnem" prezentująca malarstwo Natalii Lapkin.

dr Wanda Renik
Warszawskie Towarzystwo Przyjaciół Wilna i Grodna

.....................................................................................
Źródła fotogramów i tekstów:
Eliza Orzeszkowa. "O sobie...". - Warszawa 1974
Eliza Orzeszkowa. "Listy". T. 1, 2. - Grodno 1937-1938
Eliza Orzeszkowa. "Listy zebrane". T. I - II. - Wrocław 1954 - 1981
Eliza Orzeszkowa : "Dnie" / oprac. Iwona Wiśniewska. - Warszawa 2001
"Elizie Orzeszkowej w hołdzie". - Grodno 1929
Franciszek Godlewski. "Pani Eliza" : wspomnienia. - Warszawa 1934
Edmund Jankowski. "Eliza Orzeszkowa". - Warszawa 1964
Gabriela Pauszer-Klonowska. "Pani Eliza. Światło znad Niemna : opowieść o Elizie Orzeszkowej". Warszawa 1967
"Pamięć Grodna 1919-1939". Informator wystawy: Muzeum Niepodległości, Warszawa, luty - kwiecień 1999. - Warszawa 1999
oraz zbiory prywatne